دعاوی ارث و میراث یکی از دعاوی حقوقی در مرجع قضایی است. دعاوی ارث و میراث از نظر حقوقی یعنی انتقال اموال و دارایی‌های فرد متوفی به ورثه.
ارث یا ماترک به مال یا اموالی اطلاق می‌شود که بعد از مرگ متوفی از وی باقی میماند و به نسب یا سبب به ارث میرسند.
دعوای مطالبه سهم الارث
دعوای مطالبه سهم‌الارث پیش از تقسیم ترکه نیز امکان‌پذیر است. چنانچه یکی از ورثه سهم‌الارث خود را مطالبه نماید دادخواست را باید به طرفیت کسانی که ترکه در تصرف آنان است طرح کند و مطالبه سهم مشاع مستلزم تقسیم و افراز نیست.
ترکه متوفی
ماترک متوفی کلیه اموال و دارایی‌هایی است که متوفی از خود باقی می‌گذارد.
علاوه بر مواردی همچون خانه ، زمین و آپارتمان به عنوان اموال غیر منقول ، مواردی همچون خودرو ، حساب های بانکی ، سهام و اوراق بهادار متعلق به متوفی نیز جزء ماترک وی محسوب می‌شوند.
همچنین بدهی‌ها و دیون مالی را نیز باید در نظر گرفت.
بنابراین ابتدا باید بدهی‌های متوفی پرداخت شده به وصیت‌های وی عمل شود و سپس ماترک تقسیم شود.
پیش از تقسیم ترکه، امکان تحریر ترکه و صورت‌برداری وجود دارد.
تحریر ترکه چیست؟
منظور از تحریر ترکه این است که مقدار ماترک و دیون متوفی به صورت دقیق تعیین و قید شود . تحریر ترکه یعنی نوشتن کلیه اموال و دارایی‌های متوفی، بدهی‌ها و دیون وی.
برای مثال در تحریر ماترک ذکر می‌شود که اموال منقول متوفی شامل چه مواردی است و بهای آن چقدر است ، اموال غیر منقول وی شامل چه مواردی است و چه مشخصاتی دارد و اینکه تعداد اوراق بهادار و سهام وی چقدر است. همچنین ، مطالبات و بدهی های متوفی که بر اساس احکام نهایی دادگاه و یا به موجب اسناد رسمی و اقرار بدهکاران در دست باشد ، در تحریر ماترک متوفی درج می‌شود.
صدور حکم تحریر ترکه در صلاحیت شورای حل اختلاف است. هر یک از ورثه می‌توانند به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ، دادخواست تحریر ترکه بدهند و پس از انجام تشریفات لازم برای صدور حکم تحریر ترکه ، از قبیل نشر آگهی در روزنامه‌های کثیر الانتشار و دعوت از کلیه کسانی که خود را در تقسیم ترکه دارای حق می‌دانند و نیز تعیین بازرس ، حکم تحریر ترکه صادر می‌شود.
تقسیم ترکه
پیش از هر نوع اقدام برای تقسیم ترکه باید در نظر داشت که بر اساس قانون امور حسبی، ابتدا باید هزینه کفن و دفن و تجهیز میت از ترکه متوفی برداشته شده و متوفی به طرز مناسبی خاکسپاری شود.
پس از آن کلیه دیون و بدهی‌هایی که بر ذمه یا عهده متوفی قرار گرفته است، از ترکه متوفی باید پرداخت شود.
و حال نوبت به عمل کردن به وصیت‌های متوفی‌ست.
پس از انجام موارد فوق تقسیم ترکه ممکن خواهد بود.
ورثه می‌توانند با توافق یکدیگر برای تقسیم ماترک متوفی میان خودشان اقدام و به شکل مصالحه ، نسبت به تقسیم ماترک مبادرت نمایند ، اگر در این خصوص اختلافی نیز میان آن‌ها ایجاد شود ، با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی ، دادخواست تقسیم ماترک متوفی به شورای حل اختلاف ارائه می‌شود. و در این صورت ، تقسیم ترکه بر اساس سهم الارث قانونی هر کدام از ورثه انجام خواهد شد.