سلامتی جسم و جان افراد ، در جامعه ، از اهمیت بسزایی برخوردار می‌باشد. از این رو، در صورتی که جنایتی ، علیه جان افراد انجام شود و یا سلامتی اعضای بدن را دچار آسیب کند ، فرد مرتکب ، بر اساس قانون مجازات اسلامی ، موظف به پرداخت دیه جنایت و آسیب وارده می‌باشد .
دیه ، نوعی از مجازات است و مالی می‌باشد که مرتکب جنایت ، باید به زیان دیده از جرم یا اولیای دم او بپردازد. همه ساله ، با توجه به نرخ تورم و شاخص اعلام شده توسط بانک مرکزی ، نرخ دیه آن سال، توسط رئیس قوه قضاییه تعیین می‌گردد.
در صورتی که جرایم غیرعمدی نظیر تصادف، سبب آسیب به جان ، اعضای بدن و منافع دیگری شده باشد ، به حکم شرع ، میزانی دیه تعیین می‌گردد که مجرم ، باید به شخص بزه‌دیده و یا ورثه او بپردازد . البته ، دیه در باب جرایم عمدی و ضرب و جرح نیز وجود دارد.
در شرایطی که جرم از نوع عمدی بوده ، ولی به دلایلی نتوان مرتکب را قصاص نمود ، دیه تعیین و پرداخت می‌گردد. همچنین ، گاهی ممکن است با اینکه حکم قصاص برای جرمی صادر شده باشد ، اما خود بزه دیده و یا اولیای دم وی، به دریافت دیه به جای قصاص ، راضی شوند.
بر اساس مبلغ دیه سال 1402 ، دیه کامل انسان در این سال ، 900 میلیون تومان ( 900/000/000 ) می‌باشد ؛ یعنی ، در صورتی که شخصی ، محکوم به پرداخت دیه‌ای معادل دیه کامل انسان بشود ، باید مبلغ 900 میلیون تومان ، دیه بپردازد که این مبلغ ، برای ماه‌های عادی ، یعنی ماه‌های غیر حرام می‌باشد.
طبق قواعد کلی ، دیه در ماه‌های حرام ، به میزان مشخصی تغلیظ شده و افزایش می‌یابد که مبلغ تغلیظ دیه در ماه‌های حرام ، معادل یک سوم دیه کامل انسان است.
مسئول پرداخت دیه
۱.مرتکب
وقتی جرمی رخ می‌دهد اولین کسی که مسئول جبران خسارات آن جرم و تنبیه شدن بابت آن است ، خود مرتکب است . این موضوع درباره محکومین به پرداخت دیه در ماده 462 به این صورت آمده است : ” دیه جنایت عمدی و شبه عمدی بر عهده خود مرتکب است ” . بنابراین با توجه به این ماده اولین مسئول پرداخت دیه ، خود مرتکب است.
۲. عاقله
عاقله عبارت از پدر، پسر و بستگان ذکور نسبی پدر و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث است. همه کسانی که در زمان فوت می‌توانند ارث ببرند به صورت مساوی مکلف به پرداخت دیه می‌باشند.” بنابراین عاقله ، خویشاوندان مردی هستند که از ارتباط آنها با مرتکب از طریق مادر آنها نیست.
مسئولیت عاقله در پرداخت دیه مربوط به این موارداست:
- جنایات خطای محض
- فرار متهم در قتل عمدی
- مرگ متهم در قتل عمدی
- جنایات شخص نابالغ یا دیوانه
البته عاقله در صورتی مسئول پرداخت دیه است که عاقل و بالغ باشد ، تمکن مالی داشته باشد و نسبتش با مرتکب مشروع باشد.
۳. بیت‌المال
آخرین مورد که مسئولیت پرداخت دیه با اوست، بیت المال است . در ماده 479 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 آمده است که : ” در صورتی که مرتکب دارای عاقله نباشد یا عاقله او به دلیل عدم تمکن مالی نتواند دیه را بر اساس نحوه واریز دیه، در مهلت مقرر بپردازد ، دیه توسط مرتکب و در صورت عدم تمکن از بیت المال پرداخت می‌شود. در این مورد فرقی بین دیه نفس و غیر آن نیست “.