از مهم‌ترین عناوین مجرمانه و جرم مالی یا جرم علیه اموال می‌توان به کلاهبرداری اشاره نمود. کلاهبرداری جرمی‌ست که در آن فرد با توسل به شیوه‌های متقلبانه، طرف مقابل خود را فریب داده و به این وسیله مال دیگری را حتی با رضایت و همراهی وی برده و البته شرط آن، منفعت مالی خود کلاهبردار یا شخص دیگری از این جریان است.
بنابراین افراد با رضایت، مال خود را تقدیم کلاهبردار می‌کنند. باید توجه داشت که صرف گفتن یک دروغ ساده ،فریب مورد نظر برای تحقق جرم کلاهبرداری نیست و باید در عملیات انجام شده حتماً تقلبی به کار رفته باشد و طرف مقابل اغفال شده باشد.
مجازات جرم کلاهبرداری حبس و جزای نقدی معادل مال برده شد، و بازگردان مال برده شده به همراه ضرر و زیان‌های وارده به صاحب مال است.
عناصر تشکیل دهنده جرم کلاهبرداری
هر جرمی برای تحقق نیاز به وجود حداقل سه عنصر اساسی دارد که از آن‌ها تحت عناصر سه‌گانه تحقق جرم یاد می‌شود.
1- عنصر قانونی
منظور از عنصر قانونی حکم قانونگذار است در جهت جرم‌انگاری عمل و نیز تعیین مجازات برای آن.
در نتیجه اگر قانونگذار عملی را جرم دانسته، ولی برای آن مجازاتی تعیین نکرده باشد باید گفت این عنصر به طور کامل تحقق نیافته و ناگزیر باید حکم به عدم قابلیت مجازات داد.
عنصر قانونی جرم عام کلاهبرداری(اعم از ساده و مشدد)، ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء ، اختلاس و کلاهبرداری و عنصر قانونی کلاهبرداری های خاص، قوانین و مواد متفرقه‌ای است که برخی جرایم را در حکم کلاهبرداری تلقی و مشمول مجازات کلاهبرداری نموده‌اند.
۲.عنصر مادی
اصولاً برای تحقق یک جرم حتما باید یک عمل مثبت مادی وجود داشته باشد و قاعدتاً ترک فعل یا صرف تفکر بدون عمل و فعل مادی، نمی‌تواند عنصر تشکیل دهنده یک جرم باشد.
کلاهبرداری یک جرم مرکب است به این معنا که عنصر مادی آن از چند جزء تشکیل شده.
اجزای عنصر مادی:
توسل به وسیله متقلبانه
وسایل جرم کلاهبرداری در وصف (متقلبانه بودن) حصری است اما در نوع و عنوان و مصداق، تمثیلی است. بنابراین صرف تقلب و حیله برای تحقق کلاهبرداری کافی نیست بلکه مرتکب الزاما باید به وسیله‌ای متوسل گردد که یا ذاتا تقلبی است(مانند سند مجعول) و یا این که نه به خودی خود بلکه به اعتبار دیگری متقلبانه است(مانند این که به استناد حکم بدوی که حکم تجدیدنظر برخلاف آن است کسی را فریب دهد و مال وی را ببرد).
فریب دادن
اقدامات مرتکب می‌بایست منجر به فریب اشخاص شود و شخص طوری تظاهر و عمل نماید که سبب فریب شده و از این راه مال وی را ببرد تا کلاهبردار محسوب شود.
این فریب دادن می‌تواند از طریق فریب دادن افراد به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها، کارخانه ها یا موسسات موهوم ، فریب دادن افراد به داشتن اموال و اختیارات واهی، امیدوار کردن به امور غیرواقعی ، اختیار نمودن اسم و عنوان مجعول و امیدوارکردن اشخاص به امور غیرواقع باشد.
موضوع جرم
موضوع جرم الزاما مال است. که این مال اعم از وجه نقد یا سایر اموال می‌باشد. و اموال اعم است از مال منقول و غیرمنقول.
۳.عنصر معنوی
کسی که جرمی را مرتکب می‌شود هم باید علم به این داشته باشد که عملی که انجام می‌دهد جرم است و هم اینکه در لحظه وقوع قصد انجام آن را داشته باشد.
به عبارت دیگر فرد در صورتی مجرم شناخته می‌شود که هم قصد انجام عمل غیر قانونی کلاهبرداری را داشته باشد و هم قصد حصول نتیجه و بردن اموال قربانی.
انواع کلاهبرداری:
کلاهبرداری ساده
قسمت اول ماده یک قانون تشدید، بدون اینکه تعریفی از کلاهبرداری ارائه نماید به ذکر برخی از مصادیق کلاهبرداری ساده بسنده نموده است.
بنابراین با توجه به عناصر ضروری تحقق جرم کلاهبرداری و مصادیق آن می‌توان کلاهبرداری ساده را بردن مال دیگری از طریق توسل توام با سوءنیت به وسایل یا عملیات متقلبانه بدون تحقق شرایط تشدید و در محدوده‌ی مصادیق مقرر در قسمت اول ماده یک قانون تشدید دانست.
کلاهبرداری مشدد
قانونگذار در ذیل ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری، مواردی از کلاهبرداری را به عنوان کلاهبرداری مشدد جرم‌انگاری نموده و مجازات بیشتری برای آن پیش‌بینی کرده است.
از جمله:
- اتخاذ عنوان یا سمت بر خلاف واقع
• استفاده از تبلیغ عامه
• داشتن رابطه استخدامی با دولت
کلاهبرداری رایانهای و اینترنتی
به موجب دو قانون جرایم رایانهای و قانون تجارت الکترونیک جرم انگاری شده و با تعیین مصادیق رکن مادی این نوع کلاهبرداری، مجازات متفاوتی از کلاهبرداری ساده و مشدد برای آن تعیین نموده است.
به موجب ماده 67 قانون تجارت الکترونیک: هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی، با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از «داده پیام» ها، برنامه‌‌ها و سیستم‌های رایانهای و وسائل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف «داده‌پیام»، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانهای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم های پردازش خودکار و نظائر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد، مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال ماخوذه محکوم می‌شود.
شرایط تحقق جرم کلاهبرداری
۱- وسایلی که کلاهبردار به کار برده است باید متقلبانه باشد.
۲- نتیجه مورد نظر از ارتکاب جرم باید حاصل شده باشد چراکه کلاهبرداری از جمله جرایم مقید به نتیجه است. بنابراین برای تحقق جرم می‌بایست مال مورد نظر توسل کلاهبردار تحصیل شده باشد
۳- مجنی علیه باید در نتیجه توسل به وسیله متقلبانه اغفال شود و فریب خورده باشد و در نتیجه این فریب، مال خود را در اختیار کلاهبردار قرار دهد.
۴- مال برده شده باید متعلق به غیر باشد
۵- ارتکاب جرم با علم و آگاهی و اراده مرتکب صورت گیرد.